Nói về muối Tuyết Diêm, theo nhà báo Hữu Toàn (trên báo Công an nhân dân ngày 11/9/2020): “Theo các bậc cao niên kể lại, đồng muối Tuyết Diêm hình thành từ năm 1870. Thời Pháp thuộc, hạt muối ở đây đắt lắm. Quan Tây cho xây nhà kho lớn giữa cánh đồng muối rồi cắt cử chánh chủ thầu, phó chủ thầu, thầy cai, thầy đội, lính bồi luân phiên nhau thường trực xuyên suốt ngày đêm canh giữ từng hạt muối. Muối đắt đỏ tới mức diêm dân trong làng có câu: “Muối Cù Mông ba mươi đồng một hạt”. Lý giải thêm về “Muối Cù Mông”, một lão nông cho biết: “Gọi là muối Cù Mông vì làng này nằm dưới chân đèo Cù Mông, thời xưa tàu thuyền trong Nam ngoài Bắc đến đây mua muối đều nhắm hướng phía Nam chân đèo Cù Mông để lái mũi tàu vào Tuyết Diêm là đồng muối duy nhất ở Phú Yên, nổi tiếng trắng tinh, hạt chắc, vị mặn đậm đà nhưng không chát”.
Mặc dù là làng muối truyền thống, tuy nhiên phương thức sản xuất hiện tại của địa phương chủ yếu vẫn là thủ công, quy mô nhỏ: Sản xuất muối theo phương pháp phơi nước phân tán trên nền đất cát và phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết; chất lượng sản phẩm muối tạo ra không cao, lẫn tạp chất, chủ yếu chỉ dùng để muối cá, làm mắm, không thể xuất khẩu hoặc dùng trong công nghiệp chế biến do đó hiệu quả kinh tế mang lại chưa cao.
Việc tham gia dự án Khuyến nông Trung ương “Xây dựng mô hình sản xuất muối sạch theo chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm“ triển khai tại 03 tỉnh Khánh Hòa, Ninh Thuận, Phú Yên; theo đó, trong 02 năm qua 2023-2024, Trung tâm Khuyến nông Phú Yên đã phối hợp với các ban ngành, chính quyền địa phương từng bước đồng hành, hỗ trợ cho diêm dân làng nghề sản xuất muối Tuyết Diêm.
Từ thực hiện dự án này, Trung tâm Khuyến nông tỉnh Phú Yên đã hỗ trợ cho 03 hộ xây dựng mô hình sản xuất muối sạch theo chuỗi liên kết tiêu thụ sản phẩm với quy mô 02 ha. Tham gia thực hiện mô hình, các hộ dân được hỗ trợ không quá 50% vật tư thiết yếu như: bạt nhựa HDPE, máy bơm nước, …và được hỗ trợ không quá 40% chi phí bao bì sản phẩm, gắn tem truy xuất nguồn gốc.
Hình: Giao nhận vật tư cho hộ dân thực hiện Dự án năm 2023, 2024
Nhằm hỗ trợ các hộ dân trong và ngoài dự án tiếp cận và ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật, nâng cao hiệu quả sản xuất nghề muối, Trung tâm Khuyến nông Phú Yên phối hợp với chính quyền địa phương, HTX muối Tuyết Diêm đã tổ chức 04 lớp tập huấn tại làng nghề sản xuất muối Tuyết Diêm cho tổng cộng 120 học viên. Các nội dung được truyền tải đến diêm dân như: Cải tạo ruộng muối, hướng dẫn làm nền ghép bạt, kỹ thuật vận hành sản xuất, bảo quản muối bạt nhựa theo quy trình công nghệ sản xuất muối sạch phơi nước phân tán. Diêm dân tham gia trao đổi rất sôi nổi những kỹ thuật mới do Dự án triển khai.
Trong khuôn khổ hoạt động Dự án, Trung tâm Khuyến nông đã tổ chức 02 hội nghị giới thiệu, quảng bá sản phẩm, 02 hội nghị sơ kết. Tham dự hội nghị có đại diện Chi cục Phát triển nông thôn, Trung tâm Khuyến nông, chính quyền địa phường, HTX muối Tuyết Diêm và khoảng 100 diêm dân thuộc làng nghề muối Tuyết Diêm. Các hội nghị này nhằm quảng bá sản phẩm muối sạch, đánh giá các chỉ tiêu về kỹ thuật, kinh tế, xã hội và môi trường mà Dự án đạt được nhằm làm cơ sở khuyến cáo nhân rộng sau này.
Hình: Hội nghị quảng bá, giới thiệu sản phẩm năm 2024
Theo ông Nguyễn Ngọc Bình – Giám đốc HTX muối Tuyết Diêm cho biết: “Ưu điểm của mô hình sản xuất muối sạch trải bạt HDPE là sản phẩm có hạt trắng đều, không lẫn lộn tạp chất đất, vỏ sò…, người tiêu dùng rất ưa chuộng, sản phẩm được tiêu thụ mạnh ở thị trường, tiết kiệm được công lao động so với sản xuất muối kết tinh trên nền đất. Mô hình sản xuất muối sạch đem lại lợi nhuận cao hơn sản xuất muối thô trên cùng một diện tích. Tuy nhiên mô hình này hiện chưa được nhân rộng vì chi phí mua bạt cao, thành viên sản xuất muối không đủ khả năng tài chính đầu tư một lần. Vì vậy diêm dân trực tiếp sản xuất muối rất mong các nguồn hỗ trợ của nhà nước với hình thức đầu tư hỗ trợ có vốn đối ứng của thành viên”.
Ông Đào Mai Quốc Việt – phó trưởng phòng Phòng Khuyến ngư của Trung tâm Khuyến nông đánh giá kết quả thực hiện Dự án như sau: “Qua 02 năm triển khai thực hiện, năng suất muối bạt nhựa HDPE từ 115-120 tấn/ha/vụ cao trong khi muối nền đất 80-100 tấn/ha/vụ, thời gian làm muối bạt rút ngắn từ 2-3 ngày so với làm muối nền đất, chất lượng muối đảm bảo, ít bị lẫn tạp chất, thương lái ưa chuộng thu mua hơn, các hộ dân thu lợi nhuận khoảng 90 triệu đồng/ha/vụ. Kết quả của dự án này sẽ góp phần nâng cao giá trị sản xuất và chế biến muối của Phú Yên, đồng thời giúp người dân hưởng lợi trực tiếp và gián tiếp từ dự án, tiếp cận những tiến bộ khoa học kỹ thuật để áp dụng, nâng cao công tác tổ chức quản lý sản xuất muối liên kết với doanh nghiệp theo chuỗi giá trị, tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế”.
Hình: Ông Trương Văn Tuấn – phát biểu tại Hội nghị sơ kết năm 2024.
Lung linh hạt nắng
Phơi trắng đồng trưa
Bàn tay của sóng
Đưa nước lên bờ
Bàn tay của gió
Quạt cho nắng khô.
Bao nhiêu bàn tay
Làm nên hạt muối.
(Trích thơ Nguyễn Duy Quế)
Vâng, bao nhiêu bàn tay làm nên hạt muối mặn mòi, nhỏ nhoi. Người làm muối rất cơ cực nhưng thu nhập còn thấp. Vì thế, phát biểu tại Hội nghị sơ kết Dự án năm 2024, Ông Trương Văn Tuấn - Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Phú Yên cho biết: Qua thời gian 02 năm 2023-2024, Trung tâm Khuyến nông Phú Yên đã đồng hành cùng bà con diêm dân làng muối Tuyết Diêm; trong thời gian đến để nghề muối tại địa phương phát triển mang tính ổn định, cần chú ý làm tốt những nội dung sau: 1. Tiếp tục phát triển làng nghề muối Tuyết Diêm trên cơ sở bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống, có sự tham gia của cộng đồng; 2. Dựa trên kết quả mà Dự án đã đạt được, Ban Giám đốc HTX muối Tuyết Diêm cần định hướng cho diêm dân lựa chọn cách làm phù hợp nhằm nâng cao năng suất và chất lượng muối; 3. Cần có sự năng động, sáng tạo để nâng cao giá trị hạt muối Tuyết Diêm, nghiên cứu tạo ra nhiều sản phẩm chế biến từ muối như muối làm gia vị chấm, các sản phẩm lưu niệm từ muối (sản phẩm gắn với phong tục cổ truyền “Đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi”), dược liệu từ muối,…4. Ban Giám đốc HTX muối Tuyết Diêm cần nguồn vốn để đầu tư sân bãi, kho chứa hoặc các bao nhựa không thấm để lưu trữ muối (trữ khi lượng muối nhiều, giá muối xuống thấp, bán ra khi thị trường hút hàng), đồng thời cần chịu khó tham gia các hội chợ, triển lãm nhằm tiếp thị các sản phẩm muối, nắm bắt thị trường, trao đổi kinh nghiệm.
