Củ sắn dây khi được rửa sạch, bỏ lớp vỏ ngoài, cắt khúc hoặc thái lát, sau đó phơi hoặc sấy khô, trong Đông y gọi là Cát căn (cát là sắn, căn là rễ). Vỏ củ sắn dây màu nâu. Củ chắc, chứa nhiều tinh bột và thơm nhẹ. Lá của cây sắn dây là loại lá kép, mọc so le. Hoa sắn dây màu xanh lơ, mọc thành từng chùm và có mùi rất thơm. Quả sắn dây có lông và màu vàng nhạt.
Theo Đông y, sắn dây vị ngọt, tính mát, có công dụng giải cơ, thoái nhiệt, thường được dùng để giải nhiệt hiệu quả trong mùa nắng nóng, chữa các chứng bệnh như sốt do ngoại cảm, đau cổ gáy, đau đầu, sởi, kiết lỵ ...
Theo sách “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của GS.TS. Đỗ Tất Lợi, sắn dây (cát căn) vị ngọt, cay, tính bình. Cát căn là một vị thuốc chữa sốt, làm cho ra mồ hôi, chữa bệnh sốt khát nước, nhức đầu, lỵ ra máu.
Các dưỡng chất có thể cung cấp trong 1/4 cốc khoảng 35g bột sắn dây là: 130 calo, 31g tinh bột, 2g chất xơ, 2% kali,1,5% canxi. Uống 1 cốc sắn dây sẽ hấp thụ khoảng 13% lượng sắt mà cơ thể cần mỗi ngày để cải thiện tình trạng thiếu máu. Bột sắn dây có nhiều kháng tinh bột, là một chất rất có lợi cho sức khỏe đường ruột. Kháng tinh bột hoạt động như một loại chất xơ hòa tan. Nó không được tiêu hóa tại ruột non mà di chuyển đến ruột già. Ở ruột già, kháng tinh bột kích thích sự phát triển của các vi khuẩn có lợi, giúp ngăn ngừa các bệnh do rối loạn vi sinh vật đường ruột, đặc biệt là bệnh viêm ruột. Ngoài ra, kháng tinh bột trong bột sắn dây còn giúp bảo vệ niêm mạc ruột bằng cách sản sinh axit butyric, giúp ngăn ngừa tổn thương niêm mạc ruột.
Bột sắn dây được dùng để pha nước uống cho mát, giảm nhiệt hoặc dùng trong việc chế thuốc viên vì nó có tính chất giúp cho viên dính đồng thời lại dễ tẽ ra để thuốc chóng tác dụng.
Với những công dụng phong phú nên không ngạc nhiên khi bột sắn dây ngày càng được nhiều người tìm kiếm và sử dụng. Nhưng để tránh tình trạng “mập mờ trắng đen”, “treo đầu dê, bán thịt chó”, người tiêu dùng chỉ nên mua bột sắn dây từ các cơ sở bán hàng uy tín, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng để đảm bảo an toàn và chất lượng.
Do sắn dây thuộc loại cây lấy củ, muốn có năng suất cao, ngoài chăm sóc, người trồng phải quan tâm đến công đoạn đắp ụ, làm giàn. Ụ trồng sắn phải to, bảo đảm cho cây có điều kiện phát triển bình thường. Giàn rộng đủ cho cây leo, tránh hiện tượng dây sắn trên giàn quá dày dẫn đến quang hợp kém, năng suất thấp. Một mùa vụ kéo dài 10– 12 tháng, thường bắt đầu trồng vào tháng 2 âm lịch năm trước để cây có thời gian tích luỹ tinh bột và thu hoạch vào khoảng tháng 2 âm lịch năm sau.
Trong bài viết này sẽ chia sẻ kinh nghiệm trồng săn dây cho năng suất cao của các hộ ở thị xã Đông Hòa, tỉnh Phú Yên.
Đến phường Hòa Vinh, thị xã Đông Hòa gặp chị Nguyễn Thị Nga là một trong những người đầu tiên ở địa phương đưa cây sắn dây vào trồng với quy mô nửa sào đất (250 m²). Với 1m2 trồng 04 gốc, diện tích 250 m2 chị trồng khoảng 1.000 gốc. Chị Nga cho biết nhờ chăm sóc đúng quy trình kỹ thuật, nên mỗi gốc sắn dây sẽ cho từ 04- 05 kg củ tươi, thu được trung bình 01 kg tinh bột sắn dây. Giá bán củ tươi từ 10.000 - 15.000 đồng/kg, còn chế biến thành tinh bột thì có giá từ 200.000 đồng/kg, sau khi trừ hết mọi chi phí chị lãi khoảng 40 triệu đồng cho 250 m², Ngoài ra chị còn tận dụng xác bã sắn dây đem phơi khô để dự trử làm thức ăn cho gia súc.
Theo đánh giá của chị Nga, sắn dây là một loài cây dễ trồng, có thể trồng tận dụng ở các vùng đất ven kênh mương, sát hàng rào. Ngoài việc trồng trên ruộng được đánh luống hoặc lên ụ nổi, nông dân còn dùng bao xi măng để trồng.
Theo ông Nguyễn Văn Trí, Phó Chủ tịch Hội Nông dân phường Hòa Vinh cho biết hiện nay trên địa bàn phường có khoảng 2 ha sắn dây. Đây là loại cây dễ trồng, không kén đất, đặc biệt rất phù hợp với đất cát pha; chi phí đầu tư thấp, ít tốn công chăm sóc, ít dịch bệnh. Tuy nhiên do là cây lấy củ nên muốn có năng suất cao, ngoài chăm sóc thì khâu đắp luống, làm giàn cần phải đặc biệt quan tâm. Về kinh nghiệm trồng, ông Trí chia sẻ luống trồng sắn dây phải to, đảm bảo cho củ sắn dây phát triển, đất phải mới, càng tơi xốp thì củ càng to. Ông đắp đất thành từng luống nổi cao 0.5 – 0,8 m, mỗi luống cách nhau 0,5 m. Đất trồng sắn dây trước khi đắp thành luống được trộn đều với phân chuồng. Bên trên luống có thể dùng trụ bê tông hoặc cọc tre và lưới ni lông để làm giàn cho sắn dây leo. Khi cây phát triển leo lên giàn và bắt đầu tạo củ thì ngừng bón phân, tập trung tưới nước. Giàn phải đủ cho dây sắn leo, thường xuyên cắt tỉa nhánh dây, tránh hiện tượng dây sắn trên giàn quá dày dẫn đến quang hợp kém. Đặc biệt không để dây sắn chạm đất, vì sắn dây sẽ đâm rễ tạo gốc mới dẫn đến giảm năng suất, cho hiệu quả không cao. Trong quá trình trồng cần tưới giữ ẩm cho cây, giai đoạn gần thu hoạch có thể bón thúc thêm 1 - 2 kg kali/gốc, chia làm 2 lần, mỗi lần cách nhau 10 ngày. Về thời vụ trồng, nên bắt đầu trồng từ tháng giêng đến tháng 2 âm lịch để cây có thời gian tích lũy tinh bột cao nhất, trồng được 10 -12 tháng thì thu hoạch. Thời điểm thu hoạch củ sắn dây tốt nhất là khi cây chuẩn bị rụng lá trên giàn, vì đây là thời điểm cây tích lũy hàm lượng tinh bột cao nhất và phải thu hoạch xong trước khi cây mọc mầm trở lại vì lúc này củ sắn dây sẽ không lớn thêm nữa mà tinh bột trong củ sẽ quay trở lại để nuôi cây. Về giống sắn dây, thay vì sử dụng giống sắn dây địa phương, nên sử dụng giống sắn dây lai, ông Trí cho hay.
Củ sắn dây sau khi thu hoạch về có thể được bán tươi hoặc chế biến thành bột sắn dây. Để chế biến tinh bột, củ sắn dây sau khi lấy từ vườn về được rửa sạch, để ráo nước rồi cho vào máy xay. Sắn dây sau khi xay nhuyễn sẽ chuyển qua công đoạn lọc trên vải thưa cùng nước để loại bỏ bã. Qua nhiều lần lọc như thế, người làm thu được nước bột lọc tinh có màu trắng đục. Sau khi thay nước liên tục trong nhiều ngày, bột sắn sẽ lắng ở phía dưới, chắt bỏ phần nước trên bề mặt để thu tinh bột sắn ướt. Phần nguyên liệu này sau khi đem phơi hoặc sấy khô sẽ cho ra bột sắn dây thành phẩm (4-5 kg củ thu được 1 kg tinh bột).
Mọi người có thể liên hệ với chị Nguyễn Thị Nga, phường Hòa Vinh, thị xã Đông Hòa, số điện thoại: 0387 029 873 để trao đổi, học tập mô hình.
